Jaskinia Niedźwiedzia najdłuższa jaskinia Sudetów, w Masywie Śnieżnika, w pobliżu wsi Kletno. Odkryta podczas eksploatacji kamieniołomu marmuru w 1966 r.
Jaskinia Niedźwiedzia - największa z sudeckich jaskiń, ze względu na wyjątkowe piękno nazywana "Perłą Ziemi Kłodzkiej", znajduje się w Masywie Śnieżnika, na zboczu góry Stroma (1166 m n.p.m.). Wejście do jaskini znajduje się na wysokości 793 m n.p.m. Pod względem długości zajmuje obecnie trzynaste miejsce w Polsce - wyprzedza ją jedenaście jaskiń tatrzańskich i jedna w Górach Świętokrzyskich.
Obecnie odkryte partie mają długość ok. 2500 m, trasa turystyczna liczy ok. 500 m.
Jaskinia wciąż "żyje". Do dziś nie ustały procesy tworzenia wapiennej szaty naciekowej, zapoczątkowane około 50 milionów lat temu na początku ery kenozoicznej. Jaskinia jest bardzo wrażliwym organizmem, którego funkcjonowanie łatwo można zakłócić, a tym samym stracić na zawsze unikalny twór przyrody. Dla jej ochrony w 1977 roku uznano ją wraz z otuliną za prawnie chroniony rezerwat przyrody.
ODKRYCIE I UDOSTĘPNIENIE JASKINI
Jaskinia Niedźwiedzia została odkryta przypadkiem, podczas prac wydobywczych w kamieniołomie marmuru Kletno III w październiku 1966 roku. Po odstrzale skały odsłonięty został otwór w którym natknięto się na dużą liczbę kości, w znacznej mierze były to szczątki niedźwiedzia jaskiniowego, od niego też jaskinia wzięła nazwę. Ze względu na rangę znaleziska wkrótce wstrzymano eksploatację marmuru, a jaskinię wzięli we władanie naukowcy, po trzech latach uznano ją za pomnik przyrody, zaś w roku 1977 utworzono na obszarze 90 hektarów prawnie chroniony rezerwat przyrody.
Badania i eksploracja jaskini pozwoliły na udostępnienie jej w 1984 roku dla ruchu turystycznego. Rocznie gości tu 90-100 tysięcy osób.
POWSTANIE JASKINI
Jaskinia Niedźwiedzia powstała w wapiennej soczewce wciśniętej między łupki krystaliczne i paragnejsy Masywu Snieżnika. Skały wapienne osadzone ok. miliarda lat temu na dnie prekambryjskiego morza, zostały od góry przytłoczone warstwami osadów powstałych w późniejszych okresach. Wysokie ciśnienie i temperatura przeobraziły wapienną skałę w formę krystaliczną. Tak powstał marmur.
Procesy erozyjne i górotwórcze wyniosły przeobrażoną skałę na powierzchnię, rozbijając ją przy tej okazji na szereg oddzielonych od siebie wysp. W jednej z tak powstałych soczewek powstała Jaskinia Niedźwiedzia.
Głównym czynnikiem wytwarzającym wewnątrz marmurowego okrucha krytarze i sale, była erozja - wypłukiwanie przez wodę kalcytu (węglanu wapnia) - związku z którego zbudowane są skały wapienne. Woda okresowo wypełniała cały przekrój korytarzy - powstawały wtedy tuby, kominy i kotły, w innych okresach płynęła dnem korytarzy wymywając brzegi, tworząc rowy i żłobki. W miarę wypłukiwania kalcytu z górotworu wapiennego woda stopniowo eroduje coraz niższe partie jaskini, a górne piętra przechodzą w stadium naciekowe.
Gdyby woda tylko wypłukiwała węglan wapnia, każda skała wapienna zostałaby prędzej czy później zupełnie wymyta. Jednak wody podziemne w końcu nasycają się tą substancją stając się dla niej obojętnymi. Nagromadzony w nich kalcyt zaczyna się stopniowo odkładać tworząc różnorodne formy nacieków. Najczęstszymi naciekami są stalaktyty w kształcie zwisających sopli oraz rosnące w górę stalagmity. Gdy dojdzie do ich spotkania tworzy się kolumna zwana stalagnatem. Zdarza się często, że stalaktyt rozwija się nad lustrem wody, wtedy nie powstaje pod nim stalagmit. W momencie zetknięcia się z lustrem wody stalaktyt zaczyna na wierzchołku obrastać tzw. kryzą martwicową, tworząc "strzałkę".
Inną formą są draperie. Miliony kropli wody spływającej przez lata po pochyłej ścianie jaskini budują podłużną, żeberkowatą wypukłość, cieńką a szeroką. W końcu jednak siła grawitacji przeważy i na końcu draperia zacznie rosnąć do dołu przechodząc w stalaktyt. Krople wody spływając po ścianach tworzą jakby zastygłe, skalne wodospady - kaskady naciekowe. Jedna z większych kaskad Jaskini Niedźwiedziej znajduje się w Sali Pałacowej i ma około 8 metrów wysokości. Podobna kaskada w dolnej części jaskini, niedostępnej dla turystów, mierzy 35 metrów.
Pod lustrem wody na dnie jaskini zachodzi krystalizacja kalcytu. Wytrącające się kryształy budują fantastyczne niekiedy formy. Do ciekawszych należą misy martwicowe - niekiedy dość głębokie zbiorniki porozdzielane kręconymi grobelkami. Inną formą są tzw. pola ryżowe - system niewielkich progów opadających schodkowato do dna. Tam z kolei tworzą się dziwne twory przypominające kolonie koralowców, szczotki, rozłożyste jelenie rogi, grzybki, perełki. Forma i kolor jaką przybierają zależy od domieszek obcych substancji.
CO SKRYWAJĄ NAMULISKA
Namulisko w Jaskini Niedźwiedziej jest swoistym tortem - przekładańcem gliniasto-kamienno-kostnym. Znajdowane w nim kości to szczątki zwierząt zamieszkujących jaskinię w czasie ostatniego zlodowacenia. Kolejne warstwy ukazują jakie zwierzęta zamieszkiwały tu w okresie ostatnich kilkudziesięciu tysięcy lat i jaki klimat panował w poszczególnych okresach.
Wygląda na to, że miejscami grubość jego sięgać może kilku, może nawet kilkunastu metrów. Spacerując korytarzami jaskini przechodzimy w gruncie rzeczy pod samymi stropami. Sondowanie dna wykonanych ponad dwumetrowych wykopów wykazało, że poniżej znajduje się co najmniej drugie tyle namuliska.
Gatunkiem, którego szczątki są najbardziej charakterystyczne dla jaskini jest niedźwiedź jaskiniowy. Był zwierzęciem potężnych rozmiarów, znacznie większym od współcześnie żyjącego niedźwiedzia brunatnego, w postawie stojącej sięgał 3,5 metra wysokości, ważył ok. 500 kg. Spośród współcześnie żyjących niedźwiedzi najbardziej podobny do jaskiniowego jest grizzly zamieszkujący Amerykę Pn. Pokryty gęstym futrem, żywił się przeważnie pokarmem roślinnym, rzadziej jadał mięso, żył krótko, przeważnie poniżej 4 lat. Najstarsze szczątki występujące w jaskini liczą ok. 15 tysięcy lat, ostanie pochodzą sprzed ok. 9,5 tys. lat. Zbiega się to z końcem ostatniego zlodowacenia, po czym zwierzę to zniknęło, zresztą również w innych znanych miejscach występowania na świecie.
Innym wielkim przedstawicielem fauny, którego schronieniem była Jaskinia Niedźwiedzia jest lew jaskiniowy - zwierzę większe i masywniejsze od współczesnych, wyglądem łączącym cechy dzisiejszego lwa i tygrysa, pozbawiony grzywy, pokryty gęstą i długą sierścią. Był niebezpiecznym drapieżnikiem, groźnym dla innych zwierząt i dla człowieka, siłą i wielkością ustępujący jedynie niedźwiedziowi jaskiniowemu.
